Een corona-uitbraak binnen jouw bedrijf: dat wil je hoe dan ook voorkomen. Iedere werkgever moet zorgen voor een zo veilig en gezond mogelijke werkplek. Dit betekent ook dat een werkgever maatregelen moet nemen om besmetting met het coronavirus te voorkomen. Mag een werkgever zijn werknemers verplichten om op het werk een mondkapje te dragen? Stel in 8 stappen vast of de invoering van een mondkapjesverplichting mogelijk en wenselijk is.

Stap 1 Is een mondkapjesverplichting een goed idee?
Los van de vraag of de mondkapjesverplichting voor de rechter stand houdt, zijn er meer redenen om vóór de invoering van een mondkapjesverplichting de voor- en nadelen goed af te wegen. 

Medezeggenschap
De ondernemingsraad (OR) en de personeelsvertegenwoordiging (PVT) heeft instemmingsrecht bij vaststelling of wijziging van een regeling op het gebied van arbeidsomstandigheden. Zonder instemming van de medezeggenschap zal het lastig zijn een mondkapjesverplichting in te voeren. Als uw medewerkers zélf om mondkapjes vragen, dan zal u waarschijnlijk wat makkelijker op instemming kunnen rekenen. 
Voor tijdelijke maatregelen heeft de werkgever geen instemming van de ondernemingsraad of PVT nodig. Dus als uw bedrijf slechts kort mondkapjes verplicht totdat andere maatregelen genomen zijn, dan is instemming mogelijk niet nodig. Zeker weten: bekijk dan de checklist instemmingsrecht OR.

Arbeidsongeschiktheid
Bepaalde medewerkers kunnen uit gezondheidsredenen geen mondkapje dragen of in ieder geval niet langdurig. Denk bijvoorbeeld aan medewerkers met astma, COPD en andere luchtwegklachten. Of medewerkers die in paniek raken als gevolg van het dragen van een mondkapje. Door mondkapjes op het werk te verplichten, worden ze feitelijk in één klap arbeidsongeschikt voor hun eigen werk. 
De werkgever doet er daarom verstandig aan de gevolgen goed te inventariseren en passende maatregelen te treffen waar dat individueel nodig is.

Kosten
Als de werkgever mondkapjes verplicht dan is hij ook verantwoordelijk de kosten die hiermee gemoeid zijn. Hoe hoog zijn die kosten en is de werkgever bereid en in staat deze kosten op lange termijn te dragen?

Stap 2 De zorgplicht van de werkgever
De werkgever heeft een zorgplicht voor de veiligheid en gezondheid van zijn medewerkers. Dit zijn niet alleen zijn werknemers, maar ook uitzendkrachten, stagiaires, vrijwilligers en andere personen die werk verrichten in zijn bedrijf of daarbuiten. 
De werkgever moet zorgen dat de werkplek veilig is, niet alleen door het gebruik van goede en veilige materialen, maar ook door het geven van veiligheidsinstructies. Als een medewerker schade oploopt tijdens het werk, dan is de werkgever aansprakelijk voor die schade, tenzij de werkgever kan bewijzen dat hij heeft voldaan aan zijn zorgplicht. 
Dit betekent dat een werkgever ook aansprakelijk kan zijn als een medewerker tijdens het werk besmet raakt met het coronavirus en daardoor schade leidt. Die aansprakelijkheid kan de werkgever voorkomen door aan te tonen dat hij aan zijn zorgplicht heeft voldaan. Betekent dit dat een werkgever zijn werknemers kan (of moet) verplichten een mondkapje te dragen? Nou, soms wel en soms niet. Ik leg het uit.

Stap 3 Instructierecht
Iedere werkgever heeft een wettelijk instructierecht. Dat betekent dat een werknemer zich moet houden aan instructies van de werkgever. Die instructies moeten wel gaan over het verrichten van het werk of om voorschriften die nodig zijn voor de goede orde in het bedrijf. De instructies mogen niet in strijd zijn met de algemeen verbindende voorschriften of met de arbeidsovereenkomst. Het verplicht stellen van een mondkapje valt dus onder de regeling over het instructierecht. Mag een werkgever dit instructierecht gebruiken om mondkapjes te verplichten?

Stap 4 Redelijke instructies
Een werkgever mag op basis van zijn instructierecht niet zomaar allerlei instructies geven. De instructies moeten redelijk zijn. Een werkgever die zijn secretaresse de instructie gaf om strakke, satijnen kleding en hoge hakken te dragen, gaf geen redelijke instructie. De vraag is dus: is een mondkapjesplicht een redelijk voorschrift of niet?

Stap 5 Blootstelling als direct gevolg van de werkzaamheden
Bepaalde werknemers worden vanwege de aard van hun werk blootgesteld aan het coronavirus. Bijvoorbeeld zorgmedewerkers die werken met door corona besmette patiënten of medewerkers die materiaal moeten verwijderen dat (mogelijk) met corona is besmet. Voor die medewerkers is een speciaal hoofdstuk in de Arbowet opgenomen. 
De werkgever moet in die situatie de wet- en regelgeving volgen. Is het dragen van een (medisch) mondkapje verplicht dan mag de werkgever verwachten dat zijn medewerkers zich aan die verplichting houden. Het dragen van een mondkapje is dan een redelijk voorschrift.

Stap 6 Blootstelling als gevolg van algemeen besmettingsgevaar
Als geen sprake is van blootstelling vanwege de aard van het werk, dan moet de werkgever de basisregels van de overheid volgen. De basisregels zijn: blijf bij klachten thuis, houd 1,5 afstand van anderen, was vaak je handen, hoest en nies in je elleboog en vermijd drukte. 
Een werkgever moet in eerste instantie de overheidsmaatregelen toepassen, uiteraard voor zover dat mogelijk is. Een werkgever die kan regelen dat de medewerkers minimaal anderhalve meter afstand kunnen bewaren tijdens het werk, alle voorgeschreven hygiënische maatregelen heeft genomen én zijn werknemers goed heeft geïnstrueerd over de maatregelen, heeft aan zijn zorgplicht voldaan. 
Dus als overal en steeds 1,5 meter afstand kan worden gehouden, is een mondkapjesplicht in principe niet meer nodig. We verwachten daarom dat een rechter zal oordelen dat als een werkgever redelijkerwijs kan voldoen aan de overheidsmaatregelen, een mondkapjesverplichting geen redelijke instructie is. Het langdurig dragen van een mondkapje is immers erg onprettig en vermoeiend en er is een minder ingrijpende maatregel mogelijk. 
Nu de praktijk: we zien dat veel werkgevers problemen ondervinden met het mogelijk maken van de anderhalve meter afstand binnen hun bedrijf. Dat kan gedurende de gehele werkdag zijn of alleen af en toe. Bijvoorbeeld als medewerkers elkaar kruisen in een magazijn. Of als een medewerker dicht langs zijn collega’s moet lopen, op weg naar de koffieautomaat of toilet. Is in die gevallen wel een mondkapjesverplichting mogelijk?

Stap 7 Anderhalve meter afstand houden kan niet
In veel bedrijven is het niet mogelijk om (continue) anderhalve meter afstand te bewaren. Dit ontslaat de werkgever niet van zijn zorgplicht voor een veilige werkomgeving. Ook in dat geval moet de werkgever kiezen voor de maatregel die het minst ingrijpend is voor de werknemers, maar die wel effectief is. 
Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van plexiglasschermen tussen werkplekken, thuiswerken of gespreide werktijden. Ook is een dagelijkse gezondheidscheck bij binnenkomst een optie. Als jouw branche een (erkende) RI&E of een coronaprotocol heeft, dan kan je daar mogelijk goede aanknopingspunten vinden die aansluiten op de situatie binnen jouw bedrijf.
Als de werkgever alle andere mogelijkheden heeft onderzocht en het blijkt dat alleen een mondkapjesverplichting een deugdelijke oplossing is, wat dan?

Stap 8 Tóch een mondkapjesverplichting?
Als er geen andere redelijke oplossingen zijn, kan een mondkapjesverplichting een redelijke instructie zijn. De werkgever moet de werknemers dan voorzien van mondkapjes en een goede instructie geven over het gebruik daarvan. 
Ook moet de werkgever het dragen van een mondkapje tot een minimum beperken: hoe korter, hoe minder, hoe beter. Als de medewerkers enkel af en toe, kortstondig of bijvoorbeeld op specifieke locaties zoals in het magazijn of bepaalde vergaderruimten een mondkapje moeten dragen, dan verwachten we dat een rechter eerder de redelijkheid van de werkinstructie zal aannemen.
Als in uw branche een erkende RI&E of een coronaprotocol beschikbaar is, waarin mondkapjes worden voorgeschreven, volg deze dan. 

Samenvattend
Een werkgever kan enkel een mondkapjesverplichting invoeren, als andere, minder ingrijpende en direct in te voeren maatregelen niet mogelijk zijn. De ondernemingsraad of de personeelsvertegenwoordiging (PVT) moet wel instemmen met de invoering van die maatregel, tenzij de maatregel tijdelijk is. 
Om aan zijn zorgplicht te voldoen, moet de werkgever moet zijn medewerkers goed instrueren over het juiste gebruik van de mondkapjes. 
Tot slot zal de werkgever rekening moeten houden met bijkomende gevolgen, zoals medewerkers die om medische redenen geen mondkapjes kunnen dragen en de kosten van het (mogelijk langdurig) verstrekken van mondkapjes.

Door: Sandra Wouters, Advocaat arbeidsrecht bij Comitt Legal en oprichter AnderhalvemetervoorHR.nl